Je bent je nooit echt bewust van de kwetsende aard van bepaalde uitdrukkingen. Onder elkaar wordt dat nogal snel gezegd en het stoort meestal niet echt. ‘Ziede ’t niet? ’t Bijt bekanst in uwe neus!’ ‘Hey dove pot, ik heb het tegen u, laat uw oren eens uitspuiten!’, om maar een paar pareltjes aan te halen.

Nog nooit zoiets gezegd? Allicht wel, al was het maar tegen opgroeiende koters die gemakshalve uw smeekbedes negeren om de kamer op te ruimen of wat klusjes op te knappen.

Ik heb al veel over mijn vader geschreven. De man blijft, hoe nors en kortaf ook, een immer aanwezige leidraad in mijn bestaan, ook al is hij ondertussen al zo’n tien jaar dood.

Op het einde van zijn leven werd hij doof. Het is eigenlijk een vreselijke ziekte. Ook al wordt het meestal afgedaan als een ongemak, een falen. Ik noem het een ziekte. Want het sluipt binnen in je leven, ongemerkt, op kousenvoetjes. Niemand heeft er last van, niemand heeft er erg in. Op feestjes moet je al eens iets herhalen, en soms denk je gewoon dat er iets fout begrepen wordt. Er wordt nog net niet getwijfeld aan de verstandelijke vermogens van ‘de slome’.

En dan realiseert de omgeving zich dat er werkelijk een probleem is. ‘Papa hoort niet meer zo goed, ge moet wat trager en luider spreken!’. Hetzelfde fenomeen dient zich vanaf dan aan, als in bepaalde rust- en verzorgingstehuizen: De infantilisering van oudere mensen. ‘Wacht madammeke, ik zal uw boterhammekes eens snijden!’. Mijn moeder ergert er zich mateloos aan, omdat ze ’t niet nodig heeft, en omdat ze zo niet wil behandeld worden. Mijn moeder is een trotse vrouw, met een scherp verstand, een uitstekend gehoor en een bij wijlen licht falend geheugen, maar ook dat is eerder charmant.

Terug naar mijn vader. Omdat we nu met opa luider en trager moeten spreken, is het alsof die mens niet goed meer kan denken en redeneren ook. Mijn vader had een bijzonder scherpe geest en ook hij was erg trots. Doof worden had voor hem als gevolg dat hij zich steeds meer opsloot in zichzelf. De discussies, de woordenstrijd waar hij zo van genoot, dat kon niet meer. Hij hoorde de antwoorden niet op tijd, en was er zich scherp van bewust dat dat op de duur de dynamiek van het gesprek verlamt. Het irriteerde hem mateloos, en hij wou er niet mee geconfronteerd worden, al helemaal niet met  de meelijwekkende toon van de ‘herhalers’. Dus begon hij te zwijgen. En te doen alsof hij luisterde. Hij werd minder en minder in het gesprek opgenomen. Ook omdat het gemakkelijker is.  Hij maalde er niet (meer) om, dachten wij. En wij vonden het ook comfortabeler zo.

Hetzelfde maak ik mee met de papa van mijn madam. Een boeiende man, die letterlijk vele waters heeft doorzwommen en woelige zeeën bevaren.

Een minzame mens, met veel gevoel voor humor. Maar de oren willen niet mee. En het is gesukkel. Hoorapparaten helpen niet. Geroezemoes, muziek en luid pratende naburige tafeltjes, het zorgt ervoor dat ook hij zich stilaan opsluit in een cocon van boeken en stilte. En dan bedenk je hoe essentieel communicatie is voor sociale wezens. Hoe irritant ook in sommige gevallen, het geeft je wel het gevoel erbij te horen.

Waarom schrijf ik dit? Omdat ik er doodsbenauwd van ben. Ik heb tinnitus, wegens veel te lang en veel te veel concerten – in tempore non suspecto – en als ik voor een klas sta en antwoorden vraag, dan betrap ik me erop dat ik meer en meer moeite heb met het begrijpen van aarzelend gefluisterde antwoorden.

Het kan natuurlijk zijn dat het gemompel echt is, en ik nog steeds over een prima gehoor beschik. Maar steeds vaker merk ik dat ik om een herhaling van ‘het geprevelde’ vraag.

Daarom, als u met mij praat, doe dat duidelijk en met onberispelijke dictie. Zelfs als er niets aan de hand zou zijn, is dat voor iedereen fijner. En bedenk dat doof worden geen pretje is, en je er dus ook beter geen smalende opmerkingen over maakt. Want ik ben ook een trotse mens, net als mijn mama en papa!