Ik ben gisteren voor het eerst sinds lang weer eens naar theater met een grote T geweest. De premiere van ‘Vrijdag’, door De Spelerij. Hoe blij ik ook ben als ik zoiets meemaak, wat aan het einde van de avond overblijft is schaamte.

Schaamte omdat ik me een beetje voel als de Olga in Jan Wolkers ‘Turks Fruit’, die likkebaart omdat hij haar voorstelt om mee te gaan naar ‘De Kersentuin’. Zij denkt aan een restaurant, hij bedoelde het stuk van Tsjechov.

Het is herkenbaar voor mij. Hoe zelfverzekerd ik ook overkom in de publieke fora van het marketing milieu, zo kleintjes ben ik als het over de cultuur gaat. Een achterstand die maar heel moeilijk op te halen valt. En die ik aan mezelf te danken heb. Jakkeren om er bij te horen, bij wat de maatschappij van je verlangt en tot je schaamte vaststellen dat je herinneringen aan ‘cultuur’ teruggaan tot je studententijd, waar je wel alle grote kanonnen zag. Waar je genoot van opvoeringen van Decleir, Schoenaerts, De Meyere. In kliene, inmiddels ter ziele gegane theatertjes. Niet toevallig ook de periode waarin ik poëzie las. En er zelfs van genoot. Later kwamen er alleen nog de obligate aanwezigheden op de grote publiekstrekkers, in naam van het betere netwerken. Mc Donaldscultuur als het ware.

Schaamte omdat ik op zo’n avond als gisteren moet vaststellen dat ik met twee sympathieke mensen sta te babbelen, zonder te weten dat het Erik Goossens en Bieke Ilegems zijn. Dat wist ik niet. Wie weet wie ik zo nog over het hoofd gezien heb? Hoe lomp kun je zijn, hoe slordig ook tegenover die mensen en hun passie. Nikske erkenning. Bij deze excuus vanwege mij en mijn groot ego.

Plaatsvervangende schaamte is er ook, als ik mensen uit hun nek hoor lullen en gratuite meninkjes hoor spuien. Theater is dan zo’n beetje als voetbal. Iedereen heeft een mening over het eindresultaat. Iedereen gaat gemakshalve wel voorbij aan de inspanning, de energie en de inleving die een acteur moet leveren om pakweg een stuk van Claus, van Tsjechov op een boeiende manier op de planken te brengen. Niet dat er gisteren veel negatieve meningen waren integendeel, maar ik kon toch fijn inschatten wanneer iemand een zinvolle mening had (meestal waren dat acteurs;-)

Zo verstandig ben ik dan weer wel, dat ik mijn klep houd en beoordeel vanuit zeer oppervlakkige quasi esthetische categorieën, als er mij al iets gevraagd wordt. Daar zou ik me dan eigenlijk ook weer moeten over schamen, wegens onbekwaam, maar goed. Ik zwijg liever en geniet van het geleverde spel, of haal er alleszins datgene uit wat mij persoonlijk bezig houdt.

Maar de grootste vorm van schaamte ervaar ik als ik al die getalenteerde mensen hoor praten. Acteurs, theatermakers, die dat doen, omdat het in hun bloed, in hun genen zit. Die er alles voor gegeven hebben om hun passie zo goed mogelijk te kunnen beleven. Uit noodzaak, omdat ze hun creativiteit willen en moeten uiten. Daarzonder is er gewoon geen leven. Mensen bij wie het vuur in de ogen oplaait als ze horen dat ze kans maken om een rol te spelen in deze of gene bewerking van een klassiek stuk. Die het ook grootmoedig aan een andere acteur gunnen maar dan inwendig sterven.

En tegelijkertijd met de grootst mogelijke sereniteit en waardigheid moeten vaststellen dat ze op elk moment aan de verkeerde kant van de armoedegrens kunnen vallen. Zachte mensen, die een onaardse robuustheid moeten ontwikkelen om stand te houden en hun waardigheid te behouden. In een maatschappij die wel uitkijkt naar hun vertier maar niet bereid is om dat op de juiste manier te vergoeden. Voor die maatschappij schaam ik me dan heel erg.

Ik heb het dan niet eens over geld, maar over een kader waarbinnen talent tot ontplooiing kan komen. Het was voor mij gisteren onthutsend om het rauwe van die ‘condition humaine’ te ontdekken.

In één golf door kan ik me dan ook alleen maar schamen voor zo’n Vlaams minister die subsidies ontzegt aan ‘La petite Bande’ omdat de naam Franstalig klinkt.

Enfin, ik ga het goede onthouden van het stuk van gisteren: een enthousiaste jonge maar erg rijpe actrice, die blij was met haar debuut, en een mooie voorstelling. Het deed mij verlangen naar meer theater en naar Claus… of misschien moet ik het toch maar eens proberen, zo’n Tsjechov!